Patron
Aleksander Janowski - podróżnik, miłośnik ojczystego kraju, publicysta , organizator wędrówek turystycznych
|
Urodził się 2 października 1866 roku w Warszawie, gdy ojciec Jan, uczestnik Powstania Styczniowego już nie żył. Matka Aniela Ludwika z domu Kroll nadała synowi popularne wówczas imię Aleksander i drugie Ludwik. Pochodzenie Janowskich nie jest znane; ojciec wywodził się zapewne z drobnej szlachty. Zaczęła się trudna egzystencja matki i syna ponieważ niewielka posiadłość w powiecie wieluńskim została skonfiskowana przez władze carskie. Po dwu latach żałoby matka poślubiła Stanisława Łapińskiego, administratora majątków ziemskich. Wraz z matką i ojczymem kilkakrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, co miało wywrzeć wpływ na jego zainteresowania. Początkowo uczył się w szkołach elementarnych w Woli Gułowskiej i w Józefowie n. Wisłą. Gdy skończył 15 lat rozpoczął naukę w Średniej Szkole Technicznej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w Warszawie. Ferie i większość świąt spędzał w domu ojczyma w Pławnie koło Radomska na zboczu doliny Warty. W roku 1885 ukończył szkołę i otrzymał posadę urzędnika w biurze Wydziału Mechanicznego Drogi Żelaznej Warszawska - Wiedeńskiej w Sosnowcu. W tym czasie odbywał wycieczki po okolicach Sosnowca i Częstochowy. Wędrował nad Pilicę i Wartę oraz do ruin zamków jurajskich. W 1890 roku został referentem w Głównej Dyrekcji Drogi Żelaznej Warszawska - Wiedeńskiej w Wydziale Mechanicznym w Warszawie, dokąd przeniesiono go służbowo. Rozpoczął wtedy wszechstronną pracę samokształceniową. Równocześnie prowadził kursy dla analfabetów, organizował teatr amatorski, a także wycieczki młodzieżowe. W tym samym czasie przygotowywał też materiały do opisów tras: fotografie i opisy krajoznawcze.
Efektem prowadzonej pracy samokształceniowej było zaangażowanie Janowskiego w roku 1900 jako współpracownika Komisji do Badań Historii Sztuki Akademii Umiejętności w Krakowie a wkrótce do Towarzystwa Geograficznego. W tym czasie uczył się angielskiego, a jednocześnie interesował się muzyką - uczestniczył w działalności śpiewaczej chóru „Lutnia" oraz zainicjował utworzenie chóru „Echo" zostając jego prezesem w latach 1898-1910.
Janowski był nauczycielem w warszawskich szkołach średnich. Od roku 1910 do 1918 (z przerwą na podróż zagraniczną) był nauczycielem w Gimnazjum Jadwigi Sikorskiej oraz od około 1912 roku w pensji Cecylii Plater - Zyberkówny, w której nauczał do 1925 roku.
W sierpniu 1913 roku wyruszył w podróż dookoła świata, którą zakończył w połowie 1915 roku powracając do Warszawy przed wkroczeniem wojsk niemieckich. W 1928 wyruszył jeszcze raz w podróż zagraniczną do Ameryki Południowej wioząc ze sobą broszurę swojego autorstwa zatytułowaną „Pamiątka z Polski". W czasie swoich podróży zagranicznych odwiedzał skupiska Polaków i mówił o Polsce.
W kwietniu 1916 roku wszedł do zarządu reaktywowanej Macierzy Szkolnej przy której utworzono Inspektorat Oświaty Pozaszkolnej i Poradnictwa dla Samouków . W 1917 roku został sekretarzem Rady Muzeum Narodowego.
Wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości został powołany do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jako starszy referent w Wydziale Oświaty pozaszkolnej. Wkrótce został kierownikiem tego referatu, później radcą ministerialnym wydziału. Działał nadal w różnych stowarzyszeniach i inicjował ich powstawanie, np. inicjował utworzenie Ligi Ochrony Przyrody oraz współuczestniczył w powołaniu Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Był współzałożycielem YMCA (Związku Młodzieży Chrześcijańskiej), a wkrótce jej prezesem (1923 r.)
Ważnym pod względem merytorycznym i prestiżowym był udział Aleksandra Janowskiego w dużych imprezach międzynarodowych połączony z wygłoszeniem referatów. I tak w 1924 r. uczestniczył w Kongresie Geograficznym w Kairze i miał odczyt o Polsce w języku angielskim; w 1927 r. był na II Zjeździe Słowiańskich Geografowi Etnografów w Pradze występując z referatem o idei i pracy krajoznawczej.
Swoją drogę do Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego Aleksander Janowski przedstawił najbardziej wymownie w okresie dwudziestolecia międzywojennego w dwóch okolicznościowych artykułach zamieszczonych w wydawnictwie „Ziemia". W pierwszym opublikowanym w związku z przypadającym w roku 1931 jubileuszem dwudziestopięciolecia PTK, współtwórca Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego przedstawił drogę rozwoju swoich zainteresowań krajoznawczych. Doprowadziły go one do prac nad statutem PTK i działań, które przyniosły jego zarejestrowanie. Zainteresowanie krajem wyniósł Janowski z domu rodzinnego. Do rozbudzenia jego zainteresowań krajoznawczych przyczyniły się częste zmiany miejsca zamieszkania rodziców. Dzięki tym wędrówkom poznał Podlasie, Lubelszczyznę i Zagłębie. Z Sosnowca wyruszył ze swoim szkolnym kolegą zwanym „Maljaszem" do Zawiercia i Ogrodzieńca, który w roku 1906 znalazł się w znaku organizacyjnym PTK. Do wycieczki do Ogrodzieńca powrócił Janowski w czasie obchodów trzydziestolecia PTK. Przedstawił jej przebieg w literackim tekście, który przemówił wówczas i do dziś w sposób szczególny przemawia do wyobraźni odbiorców. Sformułowana w nim została droga umiejscawiająca Janowskiego w kręgu założycieli PTK. Oto fragmenty tego tekstu bez korekt językowych:
„Miałem lat 19. Szedłem z Zawiercia do Ogrodzieńca. Minąwszy miasteczko, ujrzałem ruiny zamczyska na szczycie urwistych skal. Był to widok tak dla mnie niezwykły, tak olśniewający, że pędem pobiegłem ku temu zadziwiającemu zjawisku Zamek tonął w blasku lipcowego słońca. Popołudniu nadciągnęła burza.
Jakież to inne było zamczysko w świetle błyskawic, rozdzierających szare tło chmur. Burzę przeczekałem, lecz do Zawiercia nie wracałem, bo pociągu już bym nie miał. Zostałem w Podzamczu na noc. Noc była księżycowa. Srebrny połysk pełni znów na swój sposób oświetlił ruiny.
Trzy obrazy. Każdy inny, a wszystkie jednako piękne, zdumiewające. Czy wielu ludzi mogło widzieć takie czary? Miljony Polaków nie wiedziały, że jest jakiś Ogrodzieniec, lub gdzie go szukać.
Miljony Polaków kraju swego nie zna, a powinno kraj znać, by tem goręcej go kochać. Kochać i szanować. Tej idei chciałbym służyć. Przyjdą geologowie, by badać skały Krakowsko — Wieluńskie, przyjdą historycy sztuki, by opracować architektoniczną wartość zabytku. Cześć im! Ale ja bym pragnął, żeby chłopcy ze wsi nie ciskali do celu kamieniami, druzgocąc kamienną nad bramą tablicę, gdzie jeszcze można było odczytać napis „Sewerinus Boner de Balicze et Ogrodzieniec "...
A tę opiekę, a raczej to poczucie miłości i dumy można i trzeba wykrzesać w miljonach, które muszą znać swój kraj.
Tak się urodziła myśl o Towarzystwie Krajoznawczym. Tam, gdzie urwiste skały wieńczą baszty Bonerowego zamczyska ..." .
W roku 1927 Aleksander Janowski otrzymał godność Członka Honorowego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W roku 1928 przeszedł na emeryturę. Zrzekł się funkcji prezesa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a w dniu 4 lipca 1929 r. otrzymał godność Honorowego Prezesa.
Aleksander Janowski zmarł 10 października 1944 r. przewieziony przez kolegów z Warszawy! pochowany czasowo w Komorowie. W 1947 roku złożono jego szczątki na Cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych w Warszawie.
Janowski pozostawił najliczniejszą, spośród pierwszych działaczy PTK literaturę metodyczno - oświatową i popularyzatorską: 70 pozycji zwartych (20 miało szereg wydań) oraz 115 artykułów w czasopismach (w tym 97 w „Ziemi"). Był też autorem wielu tekstów okolicznościowych i 14 opracowań zbiorowych (...).
A. Wasilewski
Bibliografia:
Czarnowski A., Słynni krajoznawcy, Warszawa 2006.
Czarnowski A., Poznać i pokochać kraj, Warszawa 1996.
Czarnowski A., Śladami wielkiego posłannictwa. Aleksander Janowski z perspektywy stulecia, w: „Barbakan" 36/175/2006.
Stember J., Polska Macierz Szkolna. Rys informacyjny o dwudziestoleciu działalności 1905 - 1925.Warszawa 1926.
Wasilewski A., Historia i funkcje Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w latach 1906 -1914. Studium historyczno - socjologiczne na podstawie „Roczników Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego" i wydawnictwa „Ziemia". Rozprawa doktorska, Lublin 2008.
„Ziemia" 1931.
„Ziemia" 1936.
